Nga Blake Hounshell/
Intervistë e FP me John Bolton në 2007, rreth sfidave në botë, në 7 pyetje-përgjigje
Foreign Policy (FP): Ishte një javë e tensionuar në frontin bërthamor, me Sirinë që akuzoi Izraelin për pushtim të hapësirës së saj ajrore, dhe pastaj Koreja e Veriut që shpërtheu kundër Izraelir për diçka të tillë. Ju keni qenë një nga njerëzit e vetëm që kanë folur haptazi rreth gjasave që Izraeli të bombardojë objektet bërthamore në Siri. Nëse do të ishte kështu, pse mendoni se Izraeli nuk do të njoftonte se kishte bërë diçka të tillë?
John Bolton (JB): Epo, unë nuk mendoj se ne e dimë me të vërtetë se çili ishte objektivi i sulmit izraelit. Duket se ka shumë indikacione se ekziston një projekt midis Koresë së Veriut-Sirisë në fushën bërthamore, edhe pse padyshim që detajet e kësaj nuk janë të njohura. Dhe ajo që sugjerohet nga kjo histori është se ne kemi nevojë për përgjigje shumë të qarta nga koreano-veriorët në kontekstin e bisedimeve gjashtë palëshe [nëse] ata po përhapin teknologjinë bërthamore, edhe nëse ata për përhapin programin e tyre që është pikërisht ajo që ata po bëjnë.
Tani, çfarë sulmi izraelit në të vërtetë goditi, unë nuk mendoj se njerëzit e dinë. Sigurisht që reagova kundër nocionit se ishte një sulm ndaj një dërgesë të raketave të lidhura nga Irani drejt Hezbollah, sepse unë nuk mendoj se izraelitët do të merrnin rreziqet e natyrshme të një sulmi në territorin sirian për një synim të tillë. Për mua, kjo sugjeron se ishte një objektiv me vlerë më të lartë dhe një strukturë bërthamore të një lloji. Por cili ishte objektivi specifik, unë nuk e di as vetë, dhe nga momenti që nuk jemi të sigurt për diçka, s’ka pse të spekulohet në këtë pikë. Ka pasur të paktën një mirënjohje publike nëpërmjet burimeve zyrtare të SHBA-së për shqetësimet rreth bashkëpunimit ballistik-raketor të Koresë së Veriut me Sirinë, për të cilin kemi njohuri prej kohësh, si edhe për mundësinë e bashkëpunimit në frontin bërthamor.
FP: Ju jeni padyshim të vetëdijshëm se bisedimet gjashtë palëshe janë shtyrë pafundësisht. Si i përgjigjeni kritikave që karakterizojnë administratën e Bushit si të lumtur që sheh këto bisedime të rrënohen? A mendoni se është konsideruar ndonjë përparim?
JB: Epo, nuk jam në administratë, kështu që nuk vlen për mua në çdo rast.
Unë nuk mendoj se Koreja e Veriut do të heqë dorë vullnetarisht nga armët e saj bërthamore. Unë nuk mendoj që ju mund të bisedoni me Kim Jong Il për atë që ai e sheh si kartën e tij të fuqishme kundër Japonisë, Shteteve të Bashkuara, Koresë së Jugut dhe të tjerëve. Pra, në njëfarë kuptimi, të gjitha bisedimet gjashtë palëshe janë një mënyrë për të subvencionuar Kim Jong Il me përfitime të prekshme ekonomike dhe politike, duke e ri-legjitimuar atë pas testit të raketave balistike dhe armëve bërthamore të vitit të kaluar dhe duke mbështetur një regjim, dy objektivat kryesore të të cilit qëndrojnë në qëndrimin në pushtet dhe mbajtja e armëve bërthamore. Pra, nga kjo pikëpamje, unë nuk mendoj se bisedimet gjashtë palëshe mund të zgjidhin problemin bërthamor të Koresë së Veriut. Unë mendoj se ata e përjetësojnë atë.
FP: Pra, a nuk mund të imagjinoni një skenar ku Kim Jong Il do të ishte më mirë pa armë bërthamore se sa me ta?
JB: Nuk mendoj se ai mund të imagjinojë një skenar të tillë. Ai ka premtuar në mënyrë të përsëritur të heqë dorë nga armët bërthamore, ose regjimi ka bërë diçka të tillë [përmes] Deklaratës së Përbashkët Veri-Jug të Denuklearizimit dhe Kornizën e Pranuar. Ka pasur një numër deklaratash gjatë bisedimeve gjashtë palëshe, jo vetëm marrëveshja e 13 shkurtit [2007] ose marrëveshja e shtatorit 2005, por më herët gjatë mandatit të parë të Bush. Dallimi është se në shkurt të këtij viti, Kim Jong Il ndjente efektet e shtrëngimit të krediteve për shkak të [çështjes së Banco Delta Asia] dhe mbajtjen e koreanëve të veriut larg nga tregjet financiare ndërkombëtare. Unë mendoj se ai ndjeu shtrydhjen dhe izolimin si pasojë e testit bërthamor në tetor, dhe ai duhej të dilte nga cepi që kishte futur veten. Sapo të dalë nga ai kënd, mendoj se ai thjesht do të kthehet në praktikat e kaluara.
FP: Duke nderuar temë drejt Iranit, iranianët po tregojnë pak shenja të ngadalësimit të programit të tyre bërthamor. Nëse Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA) refuzon të zbatojë mandatin e saj dhe Irani kalon vijat e kuqe të uraniumit përsëri, çfarë duhet të bëjnë Shtetet e Bashkuara?
JB: Epo, mendoj se më shumë se katër vjet diplomacia i ka dhënë iranianëve një pasuri që ata nuk mund të blinin për çfarëdo çmimi. Dhe gjatë kësaj periudhe të gjatë dhe të pasuksesshme të negociatave, kemi informacionin e IAEA-s, që ata kanë përmbushur të gjitha hapat kritikë për të arritur zotërimin indigjen mbi ciklin e karburantit bërthamor. Dhe kështu, duke lejuar diplomacinë të vazhdojë për aq kohë sa ne e lejuam, ne kemi kufizuar në mënyrë dramatike mundësitë tona. Kam frikë se tani jemi në atë pikë ku edhe sanksionet e fuqishme të Këshillit të Sigurimit nuk mund ta pengojnë Iranin që të vazhdojë të ndjeki vendimin strategjik për të blerë armë bërthamore. Çfarë do të thotë kjo për fat të keq, është se mundësitë tona mund të jenë ndryshimi i regjimit ose përdorimi i forcës kundër programit bërthamor.
FP: Çfarë do të ndodhte atëherë? Duke supozuar se Shtetet e Bashkuara ndjekin një lloj alternative për ndryshimin e regjimit në Iran, për shembull, si do të ishin Shtetet e Bashkuara në gjendje ta bënin këtë, duke pasur parasysh situatën aktuale në Irak dhe gjetkë?
JB: Njëherë e një kohë, ne dinim se si të bënim ndryshim të regjimeve klandestine. Ne duhet ta rimarrim atë aftësi. Unë nuk mendoj se mbështetja e hapur për disidentët iranianë është domosdoshmërisht shumë e dobishme dhe mund të imponojë një kosto politike ndaj vetë disidentëve. Por unë mendoj se ka pakënaqësi të madhe me regjimin iranian, për arsye ekonomike, për arsye fetare dhe politike, për arsye etnike. Unë nuk mendoj se regjimi është aq i qëndrueshëm ose i sigurt sa mund të mendoni nga jashtë. Për të njëjtën arsye, unë nuk mendoj se domosdoshmërisht do të thotë se mund të rrëzohet shpejt dhe do të ishim në një garë kundër kohës këtu me programin bërthamor. Por sigurisht si një preferencë ndaj forcës ushtarake, unë shpresoja që ndryshimi i regjimit të mund të kishte sukses.
FP: A shihni ndonjë paralele midis raportimit mbi objektet bërthamore të Iranit sot dhe Irakut të armëve të shkatërrimit në masë në 2003?
JB: Pjesa më e madhe e asaj që dimë sot për Iranin është informacioni publik që vjen nga IAEA. Sidoqoftë, unë nuk mendoj se shqetësimet që Shtetet e Bashkuara dhe pothuajse të gjithë kishin për programin e Irakut për armët kimike në veçanti ishin rezultat i inteligjencës së shtrembëruar ose jo të saktë. Ajo buronte nga deklaratat e Irakut të vitit 1991 për rezervat e armëve kimike. Pra, njerëzit që po thonë se kjo është vetëm ri-përsëritje e Irakut po shpërfillin dallimet kritike midis dy rasteve.
FP: Ndërsa fushata presidenciale po ngrohet, ndoshta do të dëgjoni më mirë se çdokush për ndonjë deklaratë të guximshme rreth politikës së jashtme të SHBA-ve dhe rolit të Shteteve të Bashkuara në botë. Çfarë doni të dëgjoni nga një kandidat i këtij viti për politikën e jashtme të SHBA-ve?
JB: Ata duhet të jenë të shqetësuar për të artikuluar atë që është interesi bazë i Amerikës. [Ata kanë nevojë] për të identifikuar kërcënimet që ata shohin, nga përhapja e armëve të shkatërrimit në masë; për rikthimin e mundshëm të Rusisë në një politikë agresive dhe negative; se si t’i përgjigjemi ngritjes së Kinës, e ardhmja e të cilës është shumë e pasigurtë si ajo vetë. Nuk është retorikë e mirë, por propozime konkrete se si t’i përgjigjeni këtyre sfidave është e rëndësishme./Foreign Policy – Lexo.al/