“Ishim duke shkuar me një mikrobus në një Kongres shkrimtarësh në Stamboll, dikur në vitet ’70, kur sapo kaluam kufirin grek, ndaluam për t’u shpirë në qytezën e parë që na doli përpara, në tokën turke. Zbritëm dhe ndeza një cigare, e nisa të eci kuturu aty rreth e rrotull. Kur pas pak pashë Ismailin që kishte ndaluar në mes të rrugës dhe me duar në xhepa, e kishte ngrirë edhe vështrimin, ngultas tutje.
– Ç’ke Ismail?- e pyeta.
Por ai as që ishte fare në këtë botë, në ato momente. Ndaj m’u desh t’i afrohesha e ta prekja pak me bërryl, ndërsa i qëndroja krah, duke u përpjekur të shihja pamjen e tij.
– Ç’ke Ismail?- e pyeta sërish. Këtë radhë, me një zë pak më të fortë. E ai pa e ndryshuar aspak qëndrimin, dhe pa më parë, ma ktheu:
– Shihe mitrën tonë, Dritëro!
Vetëm atëherë e kuptova se vështrimi i tij ishte ngulur në atë peizazh urban, ende tipik otoman, me kafene e çajtore e ku burrat ulur nëpër tavolina, karrige, bordura a trotuare, veç bënin muhabet, pinin cigare dhe ngroheshin a s’ngroheshin për shtatë palë qejfe, në diell…”
Kjo është një nga ato dhjetëra tregimet e vogla pikante, në formën e fabulave ezopike që m’u kujtua menjëherë, sapo Sadija më telefonoi për të më kumtuar idenë e re që i kishte feksur, në përkujtim të Dritëroit. E ndërsa flisnim, kuptova se isha i rrethuar sërish nga një mjedis si ai i gjysmë shekulli të shkuar, veç me ca xhama, xhingla dhe shkëlqim më shumë. Ndërkohë, pranova të ulem e të hedh modestisht disa nga kujtimet e mia personale, për një nga njerëzit më interesantë të këtij qyteti, në Shqipërinë e Pas Luftës II Botërore.
Edhe në këtë takim, edhe në ato dhjetëra raste të tjera që fati e solli të kisha në 3-4 dekadat e ardhshme, kisha gjithmonë të njëjtën ndjesi teksa e dëgjoja të fliste. Edhe kur bashkëbisedonim. Edhe kur në prani të një rrethi të ngushtë fliste duke nxjerrë mendime aq më të thella, sa edhe më ngadalë e me qetësi i artikulonte. Kishte diçka të papërcaktuar në këtë ndjesi personale, sa gjithnjë rrekesha që ta përkufizoja e ti vendosja një emërtim. Një titull. Një emër. A një diçiturë, të gjithën kësaj.
Kam takuar shumë njerëz nga ata që në rini ëndërroja t’i njihja nga afër, me shtysën se në këtë mënyrë do merrja diçka personale e të papërsëritshme prej tyre. E kur ajo realizohej, me shumë prej tyre më ndodhte ajo që shumëkujt besoj se i ka ndodhur në të tilla raste. Të cilën unë e quaj: Prishja e magjisë! E asaj magjie, që më pas të bën të thuash, se do ishte më mirë që të mos i kishe takuar fare. Për t’i kujtuar, mbajtur mend dhe menduar, ashtu siç ti vetë do të doje që ata të ishin edhe në realitet. Por, me Dritëroin, si me shumë pak të tjerë në këtë jetë, ndodh e kundërta. Ndaj nuk dija se si ta përcaktoja ndjesinë e takimeve me të.
Rrallëherë të qëllon të takosh në jetë një njeri që e jetonte atë si art. Ndërkohë që në art, të kishte aq shumë jetë të vërtetë. Një shkrimtar që të trajtonte në tavolinë si personazh dhe personazhet, si njerëz realë. Një mendimtar që prodhonte me lehtësinë më të paimagjinueshme, më shumë filozofi duke folur në mënyrën më të thjeshtë të mundshme, sesa të gjitha librat e filozofisë që mund të kishte lexuar deri atëkohë. Një njeri që të fliste për kafshët si të ishin njerëz dhe për njerëzit, si të ishin hyjni. Një njeri që fliste për bujkun si të ishte muzikant dhe për fëmijët, si të ishin Zot-a.
Imagjinoni për një moment në Shqipërinë e Enver Hoxhës, një burrë i cili natën kur bëhet anëtar i Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, i thotë shoferit të makinës së tij si Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, që të ikte se ai do të shkonte më këmbë, në shtëpi. Arsyeja ishte shumë e thjeshtë. Ai që konsiderohej si shkrimtari më popullor i këtij vendi, kishte vendosur pas kësaj, që të bëhej akoma edhe më popullor. Ndaj, nis dhe ecën përgjatë bulevardit drejt Sheshit “Skënderbej”, me shpresën që do të përshëndeste njerëzit e popullit të tij, që e kishin bërë atë mbrëmje të paharruar djalin e një bujku nga Menkulasi, që të ngjiste majën më të lartë të këtij vendi. Ec e ec, por për çudi, nuk po shihte asnjë njeri që ta përshëndeste e ta falënderonte për këtë. Kalon urën e madhe të Lanës. Kalon bulevardin. Kalon sheshin Skënderbej… Por, askund, asnjë njeri rrotull për be’!
“… sapo kalova Hotel Vjosën, shoh pak pa shkuar deri tek pallati im, tre punëtore të pastrimit të qytetit, me fshesat e mëdha ndër duar. Kaq u desh dhe nuk u përmbajta. Vrapova nga njëri trotuar drejt tjetrit, duke ngritur dorën lart, e duke thirrur sa me duar e me këmbë gjithë entuziazëm:
– Ngjatjeta shoqeni. Ngjatjeta motrani…
Por sapo kisha përshkruar gjysmën e rrugës, njëra prej tyre, më e moshuara më sa duket, duke më marrë për ndonjë sevdalli të orëve të vona, m’u kthye:
– Hë mor kopuk, të ka shkuar mendje për p… aaaaa!
– Mooooss – thashë me vete. Mora e ngrita fort jakën e palltos së madhe dhe u struka në çast brenda saj, ndërkohë që nisa të vrapoja si i marrë, duke thënë me vete: Eh shyqyr që populli, ishte në gjumë sonte…!”
Me një vetironi të pashembullt, do ta mbaj mend përkrah Sadijes, si të ishin binjakë “sijamezë”, ku ai ishte gjithësia dhe ajo dielli i tij. E kam parë këtë raport të papërsëritshëm si në filmat e neorealizmit, që do të na mungojë në këtë qytet, si për të provuar atë që e themi rëndom, të gjithë shpesh, se: Prapa një burri të suksesshëm, ndodhet gjithmonë një grua e jashtëzakonshme! E Sadija e ndërgjegjshme për atë që përfaqësonte, do të më shtynte me taktin e saj jo vetëm mua, por besoj shumëkënd që e ruan sot si një kujtim të vyer, foton e jetës së tij me Dritëro Agollin. Siç bëri edhe atëherë kur takoheshim pothuajse çdo verë pas vitit 1997, në Hotel Millenium në Tushemishtit të Pogradecit. Tek tryeza e tyre e dashur, ku gjerbnim kafetë e mëngjesit. Kuptohet, të shoqëruara gjithmonë me nga një teke raki “pe fshati”, nga e faqores, “rubinetin” e së cilës e komandonte gjithmonë Sadija.
Në atë tryezë që u shndërrua në qendrën e pelegrinazhit veror për pushuesit nga të gjitha trevat shqiptare, janë prodhuar aq shumë kujtime sa i kam sugjeruar Pandit, pronarit të hotelit, që ta zëvendësojë me një monument. Duke e imagjinuar së shpejti Tushemishtin, veç të tjerash, si një destinacion me monumentet e një “Zonje nga fshati” dhe një “Zotërie nga kryeqyteti”.
Në atë tryezë, ku do të rikthehej edhe kujtimi i një prej më të papërsëritshmeve intervista, të cilën e kam botuar dikur, në gazetën “Shqip”. Një intervistë në disa numra, e cila krahas debatit Kadare- Qosja për identitetin kombëtar, theu të gjitha rekordet e shitjeve në një treg ku televizionet, kishin filluar që të ndikonin në tirazhet e mediave të shtypit.
Ishte intervista e famshme ku Dritëroi më rrëfeu jo vetëm historinë e Ciles, një banori të fshatit, që na ka shërbyer në atë lokalin e tij me vaskën e stërmadhe të peshqve, pasi u fut në liqen për të kapur derrin e egër që zbriti nga malet. Por edhe historinë lopës së Sali Berishës, e ndodhur atëherë kur ai u rikthye për pushimet verore në fshat, në kohën kur ishte në shkollë në Tiranë.
Tregimi për lopën e humbur, të cilën e gjetën familjarët e tjerë, por që u detyruan t’ia rikthenin atje sërish, derisa atë ta gjente Saliu vetë, pasi do ta mohonte që ishte e tyrja, vazhdon të tregohet edhe sot.
Pasi përfundoi intervista dhe ne po prisnim mezerat për të pirë nga një teke raki më shumë, dy fëmijët e mi, Hergi dhe Almiri na u afruan dhe filluan të vinin rrotull, derisa Sadija do të kujtohej që të merrte aparatin fotografik dhe ta shkrepte me të katër ne. Ishte një ndër ato qindra, që ajo shkrepte çdo verë. Pa e ditur se ajo do të bëhej fotoja, që do t’i vendoste përcaktimin tim të munguar, për Dritëro Agollin.
Një emër me të cilin ne e thërrasim akoma në familje, sa herë që bie edhe sot, biseda për të: Xhaxhi Drithërima! Është emri që i vendosi vajza, kur po e sistemonim foton, në albumin e asaj vere të paharruar.
* Marë nga libri “Ky është Dritëroi im”, Kujtime.